TURSKA VODENICA (XVIII VEK)

VLASNIŠTVO VANJE LALOVIĆA

Poslednji vlasnik bio je Vanja Lalović, Urošev sin, koji se nije mnogo brinuo o održavanju svojih vodenica. Živeo je kao rentijer od novca dobijenog za njihov zakup. Tokom Drugog svetskog rata, postao je član četničke organizacije Draže Mihailovića i sarađivao je sa okupacionim snagama, te mu je zbog toga bilo suđeno u odsustvu nakon oslobođenja zemlje.

STAVLJENA POD ZAŠTITU DRŽAVE

Na zahtev Muzeja, Zavod za zaštitu spomenika kulture stavio je vodenicu pod zaštitu države, uz obavezu muzeja da izvrši konzervaciju objekta. Usled nedostatka sredstava, vodenica je ustupljena Ugostiteljskom preduzeću „Srbija“ koje je, nakon obnove i adaptacije, otvorilo restoran „Vodenica".

„Turska vodenica“ (jedno vreme je bila poznata i kao „Lalovića vodenica“) jedna je od najstarijih građevina u Zaječaru. Nakon odlaska Turaka iz Srbije, bila je u vlasništvu nekog Koste iz Niša. Godine 1838. od njega je otkupljuje Jeremija Zdravković, rodom iz Rgotine. Po podacima iz popisa stanovništva i imovine iz 1863. godine, bila je u vlasništvu braće Nikole i Jovana Lalovića, koji su je nasledili kao očevinu. Nije poznato kada je otkupljena od Jeremije Zdravkovića (ili njegovih naslednika). Između dva svetska rata, pripadala je Jovanovom sinu – Urošu Laloviću.

I pored velike starosti, građena solidno od kamena sa unutrašnjim konstrukcijama od hrastovih greda, dobro održavana od svojih vlasnika, „Turska vodenica“ je sa svoja četiri kamena čitava dva veka mlela žitarice varošanima i seljacima okolnih sela. Po pričanju potomaka porodice Lalović, vodenica je prekidala rad samo kada se, usled jakih mrazova, voda ledila, ili kada su bujice odnosile „Vanjin jaz“ na Crnom Timoku.

Poslednji vlasnik „Turske vodenice“ bio je Vanja Lalović, Urošev sin. Poznato je da se nije mnogo brinuo o održavanju svojih vodenica, i živeo je kao rentijer od novca dobijenog za njihov zakup. U toku Drugog svetskog rata, stavio se u službu okupatoru i bio pripadnik četničke organizacije Draže Mihailovića. Zbog toga mu je nakon oslobođenja zemlje 1945. suđeno u odsustvu. Njegova nepokretna imovina je konfiskovana, a vodenica je bila ustupljena preduzeću „Žitopromet“.

Turska vodenica početkom XX veka. Album Stevana Stankovića (1925), kolekcija Istorijskog arhiva "Timočka krajina" Zaječar

Radnički savet „Žitoprometa“ je 31. oktobra 1954. godine preneo vlasništvo Gradskom muzeju u Zaječaru. Na zahtev Muzeja, Zavod za zaštitu spomenika kulture 1959. godine doneo je rešenje kojim se vodenica stavlja pod zaštitu države, uz obavezu muzeja da izvrši konzervaciju objekta. Usled nedostatka sredstava, vodenica je ustupljena Ugostiteljskom preduzeću „Srbija“, uz obavezu da zgradu popravi. Nakon izvršene obnove i adaptacije, u njoj je otvoren ugostiteljsko-turistički restoran „Vodenica“.

Od tada, restoran je bio iznajmljivan i drugim ugostiteljima, a nova adaptacija izvršena je 2012. godine. Restoran je iz nepoznatih razloga prestao sa radom 2015. godine.