22. avgusta osnovana „velika škola“ u Zaječaru pod imenom Glavna škola, među prve četiri u Srbiji. Prvi nastavnik bio je Živojin Kerečki iz Srema, a nalazila se u novopodignutoj zgradi zajedno sa osnovnom školom, na mestu današnjeg crkvenog parka.
Na molbu Zaječaraca, Knjaževčana i Sokobanjaca, knez Miloš doneo je ukaz o vraćanju gimnazije u Zaječar.
Gimnazija ponovo preseljena u Negotin.
U Zaječaru je otvorena dvorazredna gimnazijska realka.
Realka pretvorena u nižu gimnaziju dodatkom još dva razreda.
Otvorena gimnazijska čitaonica.
Veštim manevrom, zaječarski poslanici u Skupštini Srbije preduhitrili su Negotin i izvojevali otvaranje potpune gimnazije u Zaječaru.
Završena nova zgrada gimnazije u kojoj je nastava počela da se odvija naredne godine, a u čije temelje je ugrađena boca napunjena uljem i povelja sa potpisima kralja Aleksandra Obrenovića, predsednika vlade Nikole Pašića, ministra prosvete, okružnog načelnika, predsednika opštine, kao i direktora gimnazije Mihaila Bobića.
Prilikom posete Zaječaru 31. avgusta i 1. septembra, kralj Aleksandar Obrenović odseo je u zgradi gimnazije gde je održan i svečani kraljevski prijem.
Gimnazija nosi ime Dositeja Obradovića.
Gimnazija “Dositej Obradović” ponovo preimovana u Državnu gimnaziju u Zaječaru.
Osnovana Građanska kasina koja je koristila prostorije u gimnaziji, gde su se građani okupljali da čitaju, diskutuju i debatuju. Osnovano je i Sokolsko društvo te je dolaskom Jaroslava Vošte za prvog nastavnika gimnastike naredne godine započelo i fizičko vaspitanje učenika.
Nakon pobede koedukacije nad konzervativizmom, sve učenice iz Privatne ženske gimnazije upisane su u Državnu gimnaziju.
Tokom Prvog balkanskog rata školska zgrada je pretvorena u bolnicu za smeštaj i lečenje ranjenih i bolesnih vojnika.
Bugarske okupacione snage otvorile su svoju osnovnu školu i trorazrednu gimnaziju, a za koje su učitelji i nastavnici bili dovedeni iz Bugarske. U poslednjim danima okupacije, nestale su sve klupe, stolice, katedre, česme, čiviluci, sva učila i zapravo sve što je bilo moguće poneti sa sobom.
Nakon oslobođenja, gimnazija nastavlja sa radom u teškim uslovima, bez nameštaja i opreme.
Oformljena je arheološka muzejska zbirka.
Oformljena je geološko-rudarska muzejska zbirka, kao i Kolo trezvene mladeži „Buktinja“ sa zadatkom da utiče na nekonzumaciju alkoholnih pića među školarcima.
U blizini škole, podignute su dve barake za smeštaj školske poliklinike i kupatila za školsku decu.
U gimnazijsku zgradu uvedeno je električno osvetljenje što je omogućilo izvođenje nastave i u mračnim popodnevnim časovima tokom jeseni i zime.
1839. Gimnazija preseljena u Negotin zajedno sa sedištem Timočke eparhije. Pune dve decenije u Zaječaru je radila samo osnovna škola.
Škola je raspuštena 31. marta, dok su 13. aprila zgradu zauzele nemačke trupe. Po njihovom naređenju, gimnazija je nastavila sa radom u zgradi osnovne škole iz koje je seljena nazad u svoju zgradu i ponovo vraćana nekoliko puta. U borbama tokom rata život je izgubilo 30 učenika i 4 profesora zaječarske gimnazije.
Nakon definitivnog oslobođenja Zaječara 8. oktobra, zgrada gimnazije je narednih mesec dana bila ustupljena za potrebe vojne bolnice Crvene armije. Nakon završetka Drugog svetskog rata, školska zgrada bila je u ruševinama, sa razbijenim prozorima, izvaljenim vratima, oljuštenim zidovima, i bilo je gotovo nemoguće u njoj izvoditi nastavu. Naučne zbirke i bibilioteke (koje su brojale preko 5000 knjiga) bile su potpuno uništene, dok od arhive nije ostao ni jedan jedini papir. Veći deo imovine uništen je između prvog (7. septembra) i drugog (8. oktobra) oslobođenja Zaječara kada se uzgradi gimnazije nalazila nemačka vojna bolnica. Gimnazija počinje sa radom 1. decembra.
Radi pod nazivom Državna potpuna mešovita gimnazija.
Srednja ekonomska škola radila je u delu gimnazijske zgrade naredne dve godine.
Osnovana đačka radionica čiji je zadatak bio upotpunjavanje nastavne zbirke i učila velikog broja predmeta, od istorije, geografije, fizike, hemije, do muzičke i geološko-mineralne zbirke.
U zgradi je radio i internat sa devet prostorija i smeštajem za 75 učenika.
Naziv promenjen u Viša mešovita gimnazija. Iste godine u zgradu se uselila i Škola za lekarske pomoćnike koja se tu nalazila do 1959. godine.
Narednih šest godina u zgradi se ponovo nalazila i Srednja ekonomska škola sve do 1959. godine i definitivnog preseljenja u zgradu u kojoj se danas nalazi.
Odlukom Narodnog odbora Zaječara ime je promenjeno u Gimnazija „Moše Pijade“.
Gimnazija je preseljena u adaptiranu zgradu nekadašnjeg oblasnog odbora (današnja Ekonomsko-trgovinska škola). U njenu staru zgradu je useljena OŠ “Ljuba Nešić” koja i danas tu uspešno radi.
Nova zgrada nije zadovoljavala uslove nastave gimnazije, te je ona ponovo preseljena u novosagrađeni srednjoškolski blok u kome je i danas.
Nakon donošenja novog Zakona o usmerenom obrazovanju, gimnazija je postala deo Centra usmerenog obrazovanja „AVNOJ“; umesto postojećih srednjih stručnih škola i gimnazije, formiran je jedinstven centar usmerenog obrazovanja za sve struke i zanimanja, sa Zajedničkom osnovom i Drugom fazom usmerenog obrazovanja.
Donošenjem Zakona o srednjem obrazovanju 1990. godine gimnazija je obnovila svoju delatnost, koja traje i danas.
Zaječar je srednju školu dobio školu među prvima u Srbiji – 22. avgusta 1836. godine osnovana je „velika škola“ – polugimnazija pod imenom Glavna škola, zajedno sa gimnazijama u Čačku i Šapcu, i par godina nakon gimnazije u Kragujevcu (1833). Imala je dva razreda (gramatikalne klase): prve godine 7 učenika u prvoj klasi, a sledeće 13 učenika u oba razreda. Prvi nastavnik bio je Živojin Kerečki iz Srema, jedan od najboljih učitelja u Timočkoj Krajini. Nalazila se u novopodignutoj zgradi zajedno sa osnovnom školom, na mestu „crkvenih dućana“, tj. današnjeg crkvenog parka. Nastava se izvodila u dugoj i niskoj bondručari, napravljenoj od greda-bondruka, dok se u učionici sa omanjim prozorima, oblepljenih hartijom-pendžerlijom, pored zida nalazila tabla na nogarama. Ispred nje su, u grubim skamijama, sedeli učenici koji su pisali zarezanim guščijim perom.
Posle selidbe vladike iz Zaječara 1839. godine i gimnazija je preseljena u Negotin. Pune dve decenije (1839-1859) u gradu je radila samo osnovna škola. Međutim, kada se izgnani Knez Miloš vraćao iz Vlaške preko Zaječara, kako bi ponovo stupio na srpski presto, Zaječarci su zajedno sa Knjaževčanima i Sokobanjcima tražili da se gimnazija vrati u Zaječar, što je Miloš i obećao, a zatim realizovao odlukom od 22. februara 1860. godine. Zaječarska polugimnazija sa 4 razreda radila je u Zaječaru do 1866. godine kada je ponovo preseljena u Negotin. Ovo „otimanje“ oko jedine srednje škole u Timočkoj Krajini ukazuje na postojanje potrebe za više srednjih škola na ovom području, te se 1869. godine u Zaječaru otvara dvorazredna gimnazijska realka. Tokom srpsko-turskih ratova (1876-78) škola nije radila, već je bila pretvorena u previjalište, dok su posle teških borbi na samom početku sukoba građani Zaječara bili prisiljeni u zbeg.
Nakon deset godina postojanja, 1879. godine realka je dobila i treći, a 1880. godine i četvrti razred, te je time pretvorena u nižu gimnaziju.
Zaječarski poslanici u Skupštini Srbije uspeli su, vešto koristeći skupštinsku proceduru, da preduhitre Negotince i dobiju Odluku za otvaranje potpune gimnazije u Zaječaru 1885. godine. Te se tako prva matura u zaječarskoj potpunoj sedmorazrednoj gimnaziji polagala 1888. godine. U Srbiji je tada bilo samo 5 potpunih gimnazija (I i II beogradska, kragujevačka, niška i zaječarska). Od 1891/92. godine Gimnazija u Zaječaru ima 8 razreda i takva ostaje sve do 1951. godine.
Veoma značajan događaj u razvoju gimnazije predstavlja podizanje školske zgrade 1892. godine, useljene aprila 1893. Nova škola, po svojoj veličini i izgledu, bila je gotovo jedinstveni građevinski objekat u Srbiji XIX veka: imala je više učionica, kabinete za nastavu fizike i hemije, dvorane za svečanosti, za crtanje i gimnastiku, kancelarije za nastavnike i administratora, stan za direktora škole i druge pomoćne prostorije, i ocenjena je kao jedna od najlepših i najfunkcionalnijih zgrada u Srbiji.
Od 1899-1904. godine gimnazija je nosila naziv „Gimnazija Dositeja Obradovića“, da bi 10. aprila 1904. godine školi bilo vraćeno staro ime, Državna gimnazija u Zaječaru. Godine 1907. osnovano je Sokolsko društvo te je dolaskom Jaroslava Vošte za prvog nastavnika gimnastike naredne godine započelo i fizičko vaspitanje učenika.
U Zaječaru je od 1906-12. godine radila Privatna ženska gimnazija u zgradi Esnafskog doma (današnjoj zgradi Pozorišta), pošto u to vreme devojčice nisu mogle da pohađaju srednju školu sa dečacima. Poslednje godine postojanja ova škola imala je 6 razreda i oko 90 učenica, dok su nakon pobede koedukacije nad konzervativizmom 1912. godine, sve učenice upisane su u zaječarsku Državnu gimnaziju.
Tokom I balkanskog rata 1912/13. školska zgrada pretvorena je u bolnicu za smeštaj i lečenje ranjenih i bolesnih vojnika. Profesori i stariji učenici odazvali su se pozivu za mobilizaciju. Sa dosta teškoća i kraćim prekidom, nastava se odvijala i u vreme II balkanskog rata.
Sredinom I svetskog rata, 1916. godine, bugarske okupacione snage otvorile su svoju osnovnu školu i trorazrednu gimnaziju, a za koje su učitelji i nastavnici bili dovedeni iz Bugarske.
Nakon rata, 1924. godine oformljena je arheološka, a 1926. godine i geološko-rudarska muzejska zbirka. Deceniju pre II svetskog rata došlo je do jačanja materijalne osnove i poboljšanja uslova za izvođenje nastave. Godine 1935. u školu je uvedeno električno osvetljenje što je omogućilo izvođenjenastave i u mračnim popodnevnim časovima tokom jeseni i zime. Na kraju poslednje mirnodopske školske godine 1939/40. zaječarska gimnazija imala je 924 učenika i bila je jedna od najznačajnijih institucija u Timočkoj Krajini.
Pored brojnih klubova i sekcija (hor, orkestar, recitatorska i dramska sekcija, aero-klub, ski-sekcija, lakoatletska sekcija, steg izvidnika i planinki, podružina Ferijalnog saveza...) u školi je bilo aktivno i Kolo trezvene mladeži „Buktinja“, osnovano 1926. godine, sa zadatkom prevencije konzumacije alkoholnih pića među školarcima. Uoči Drugog svetskog rata, među učenicima gimnazije širio se krug saradnika i simpatizera Komunističke partije i SKOJ-a koji će postati predvodnici i učesnici u pripremanju i podizanju narodnog ustanka.
Škola je raspuštena 31. marta 1941. godine na neodređeno vreme a zgrada je bila ispražnjena i ustupljena jugoslovenskoj vojsci. No, 13. aprila nemačke trupe ušle su u grad i zauzele zgradu. Po njihovom naređenju, gimnazija je nastavila sa radom u zgradi osnovne škole (sada OŠ „Desanka Maksimović“). U borbama tokom rata život je izgubilo 30 učenika i 4 profesora zaječarske gimnazije.
Nakon završetka II svetskog rata, školska zgrada bila je u ruševinama, sa razbijenim prozorima, izvaljenim vratima, oljuštenimzidovima, i bilo je gotovo nemoguće u njoj izvoditi nastavu. Naučne zbirke i bibilioteke (koje su brojale preko 5000 knjiga) bile su potpuno uništene, dok od arhive nije ostao ni jedan jedini papir. Veći deo imovine uništen je izmeđuprvog (7. septembra) i drugog (8. oktobra) oslobođenja Zaječara kada se u zgradi gimnazije nalazila nemačka vojna bolnica. Nakon raščišćavanja zgrade od ruševina i prikupljanja stolica i stolova, škola je ponovo otpočela sa radom 1. decembra 1944. godine sa 1.111 učenika.
Od 1945-1952. godine radi pod nazivom Državna potpuna mešovita gimnazija, a od 1952-1957. kao Viša mešovita gimnazija. Narodni odbor opštine Zaječar doneo jeodluku marta 1957. godine da od tada nosi naziv Gimnazija „Moše Pijade“.
Školske 1959/60. gimnazija je preseljena u adaptiranu zgradu nekadašnjeg oblasnog odbora (današnja Ekonomsko-trgovinska škola). Nova zgrada nije zadovoljavala uslove nastave gimnazije, te je ona ponovo preseljena 1964. godine u novosagrađeni srednjoškolski blok u kome je i danas.
Početkom 1963/64. godine otvoreno je istureno odeljenje gimnazije „Moše Pijade“ u Boljevcu, koja se 1971/72. izdvojila od zaječarske gimnazije i postala Školski centar za gimnazijsko istručno obrazovanje u Boljevcu.
Godine 1977. donet je novi Zakon o usmerenom obrazovanju, te je Viša mešovita gimnazija „Moša Pijade“ transformisana i nastavila rad kao deo Centra usmerenog obrazovanja „AVNOJ“; umesto postojećih srednjih stručnih škola i gimnazije, formiran je jedinstven centar usmerenog obrazovanja za sve struke i zanimanja, sa Zajedničkom osnovom i Drugom fazom usmerenog obrazovanja kao osnovnim organizacijama udruženog rada. Centar je bio akreditovan za školovanje kadrova 17 struka. Kako je ova transformacija donela dosta novih problema, školske 1987/88. godine Centar je transformisan u četiri škole: tehničku, ekonomsku, medicinsku i gimnaziju. Donošenjem Zakona o srednjem obrazovanju 1990. godine gimnazija je obnovila svoju delatnost, koja traje i danas.
Gimnazija je, sada već više od vek ipo, zadržala funkciju da otvara puteve za sve vrste fakulteta i visokih škola. Zbog svega toga, kao i najboljeg nastavnog kadra, bila je posebno cenjena, te su, pored pripadnika građanske klase, i ostali slojevi stanovništva tokom njene duge istorije težili da svojoj deci obezbede gimnazijsko školovanje, što nije uvek bilo ni jednostavno ni lako.
IZVORI:
Gimnazija i stručne škole u Zaječaru 1836/37–1986/87. Zaječar, 1987.
Petar Krstić, „Prosveta“. Zaječar i okolina. Zaječar, 1974, str. 306-341.
Zvanična internet stranica Gimnazije: http://www.gimza.edu.rs/
Današnji "Scena Bar" nastavlja dugu tradiciju ugostiteljstva u ovom objektu u kome je od 1893. godin...
Najpoznatiji zaječarski bioskop radio je na ovoj adresi gotovo čitav jedan vek: od 1924. do 2010. go...
Impresivna porodična kuća Milana Savića, jednog od najbogatijih Zaječaraca sa početka XX veka, od 19...
Zaječarska biblioteka spada među najstarije institucije kulture u gradu, sa tradicijom dugom preko 1...