RADUL-BEGOV KONAK (1975)

„Ninucina kuća“ ili „Čardak“ bila je jedna od najstarijih građevina u Zaječaru. Takođe, bila je jedan od retko sačuvanih spomenika orijentalnog građevinarstva u Timočkoj krajini i, uz „Tursku vodenicu“, bile su jedine arhitektonske građevine turskog neimarstva sačuvane do danas. 

Spominje se 1784. godine u izveštaju austrijskog oficira Pokornog. Prema legendi, pripadao je nepoznatom turskom begu. Po oslobođenju Timočke krajine od Turaka, 1833. godine, bio je u vlasništvu zaječarskog trgovca, najimućnijeg Grljanca, Radula Gligorijevića, po kome je i dobio ime. (Njegovom imenu Zaječarci su dodali nadimak beg jer je stanovao u velikoj turskoj kući uživajući kao beg, ili po tome što je u njoj ranije živeo turski beg.) Do polovine XX veka, vršene su razne izmene i prepravke pojedinih prostorija za potrebe stanara, posebno prizemnog dela – za korisnike lokala, što je imalo uticaja na njegovu estetsku i kulturnu vrednost. Stavljen je pod zaštitu države nakon 1947. godine na inicijativu beogradskog profesora Vujadinovića.

Poslednji vlasnici Radul-begovog konaka bili su Milenko Radulović, sudija u Gornjem Milanovcu, i Milenija Radulović, službenica u Zaječaru – potomci Radula Gligorijevića. Milenko je svoj deo konaka poklonio zaječarskoj opštini, a Milenija je za svoju polovinu dobila odgovarajuću naknadu. Nakon iseljavanja lokala i stana na spratu, ovaj objekat postaje deo Narodnog muzeja u Zaječaru. Godine 1975. je započeta a 1976. završena rekonstrukcija i adaptacija Čardaka. 

Do tada, u njenom prizemlju su se nalazile kazandžijska, kujundžijska zanatska i obućarska radnja, dok je sprat korišćen za stanovanje. Kada je reč o prizemnom delu, namena je tokom mnogih decenija menjana, tako da se teško može utvrditi čemu je prvobitno služio. Neki od izvora navode da je krajem XVIII veka ovde bilo „tursko svratište“, što bi značilo da je prizemlje služilo za prihvat putnika prolaznika, za njihovo konačenje i opskrbu hranom i drugim potrebama. Prilikom rekonstrukcije, pronađeni su tragovi kovačkog ložišta, te se može pretpostaviti da je u nekom trenutku tu postojala kovačnica. Zanimljivo je da je na spratu, pored odaja za odmor i boravak, postojao i hamam (tursko kupatilo), jedan od obaveznih pratećih elemenata stambenih objekata stare turske kuće.

Tokom rekonstrukcije, originalna zgrada - blatnjara bila je porušena, dok je na njenom mestu podignuta potpuno nova od tvrdog materijala, čiji je dizajn eksterijera inspirisan izgledom originalne građevine. Danas se na spratu nalazi stalna enterijerna postavka: salon Hadži-Pavlovića, trpezarija, „devojačka“, „turska“ i „arapska“ soba sa drvorezbarenim nameštajem. Ovaj nameštaj pripadao je veterinaru Stanimiru Nešiću (preminuo 1945. godine), velikom akcionaru i predsedniku Upravnog odbora pivare zaječarskog industrijskog udruženja. Salonski nameštaj pripadao je porodici Hadži-Pavlović, dok se pored nameštaja može videti i portret Mileve Hadži-Pavlović, kćerke čuvenog trgovca Cvetka Miladinovića. Postavka odslikava uticaj Orijenta na unutrašnje uređenje srpskih kuća, naročito u gradskim sredinama. 

U prizemlju se nalazi galerija koja je pored likovnih izložbi domaćin brojnim drugim raznovrsnim programima. U periodu 2008-2011. godine urađena je nova sanacija objekta. Prostor ispred ulaza je već generacijama omiljeno mesto okupljanja mladih Zaječaraca i Zaječarki.

IZVORI: 

Suzana Antić, Jelica Ilić, Nina Pogarčić: Zaječar čudesna priča – Iz života u Zaječaru 1466-2006. godine. Narodni muzej, Zaječar, 2013.

Stevan Veljković: Iz starog Zaječara: rodovi i porodice, građevine i radovi. Zaječar, 2002.

Zvanična internet stranica Muzeja: http://www.muzejzajecar.org/index.php/izlozbe/radul-begov-konak