ZGRADA NARODNOG MUZEJA ZAJEČAR (1927)

Zgrada u kojoj se danas nalazi Narodni muzej sagrađena je 1927. godine za potrebe vojne ustanove za projektovanje puteva. Kada je osnovan 1951. godine, muzej je zgradu delio sa Istorijskim arhivom koji se nalazio u prizemlju od 1950. do 1967. godine. U istom periodu, u zgradi se privremeno nalazio i lokalni ogranak Crvenog krsta. Sama zgrada nažalost ne zadovoljava osnovne muzeološke kriterijume i doživela je niz adaptacija, od kojih se poslednja velika rekonstrukcija desila 2010. godine.

Gradski muzej osnovan je na inicijativu Saveta za prosvetu i kulturu Gradskog narodnog odbora, januara 1951. godine, i svečano je otvoren 27. marta iste godine. Muzej je prvobitno bio smešten u Dositejevoj 1, dok je u drugoj polovini 1951. godine preseljen u zgradu u Kajmakčalanskoj 2 (sadašnja Dragoslava Srejovića 2) gde se i danas nalazi. Pravac razvoja na samom početku definisan je oko težnje za proučavanjem i čuvanjem kulturnog nasleđa tadašnjeg sreza Zaječar.

U početku se kolekcija muzeja sastojala iz manjeg broja fotografija, nešto pisane građe iz NOB-a i desetak arheoloških predmeta. Postepeno je zbirka prerasla u muzej kompleksnog tipa i osnovana su posebna odeljenja: istorijsko (1951), etnološko (1952), arheološko (1955), galerija slika (1955), dokumentacije (1996) i nematerijalne kulturne baštine (2014).

U svojoj kolekciji muzej danas ima oko 15000 predmeta, dok neki eksponati imaju istaknuto mesto u svetskom kulturnom nasleđu (mozaici, skulpture, arhitektonski ukrasi carske palate Feliks Romulijana, itd.). U sklopu muzeja nalaze se i Radul-begov konak, Turska vodenica i arheološko nalazište Feliks Romulijana.

Za svoj rad muzej je dobio brojne nagrade, a 2012. godine proglašen je najboljim muzejem u Srbiji po mišljenju nacionalnog komiteta „ICOM“.

ARHEOLOŠKO ODELJENJE

Kada je muzej osnovan, posedovao je desetak arheoloških predmeta nađenih slučajno prilikom zemljanih radova. Od 1953. godine ovo odeljenje počinje naglo da se razvija, kada su počela arheološka istraživanja na kasnoantičkom lokalitetu Feliks Romulijana.

Danas arheološko odeljenje poseduje sledeće zbirke:

- praistorijsku zbirku sa 330 predmeta (od 3000 g.p.n.e. do početka I veka n.e.)

- antičku zbirku sa 39 predemeta (od kraja II do kraja IV veka n.e.)

- zbirku Feliks Romulijane sa oko 3000 predmeta (većina nalaza je iz perioda IV – VI veka n.e.)

- srednjovekovnu zbirku od 83 predmeta (od kraja X do kraja XVI veka)

- numizmatičku zbirku sa 684 novčića (novac grčkih kolonija, rimski republikanski novac, rimski novac iz perioda ranog i poznog carstva, i vizantijski novac).

ETNOLOŠKO ODELJENJE

Osnovano je 1952. godine i danas poseduje oko 5000 predmeta iz perioda sa kraja XVIII veka do danas, kako sa teritorija opštine Zaječar, tako i iz drugih opština istočne Srbije. Predmeti su svrstani u zbirke u okviru grupe ethologija grada i etnologije sela. Zbirka je izuzetno raznovrsna usled činjenice da je okolina Zaječara čvorište desetak različitih etničkih struja. Po lepoti i broju predmeta posebno se ističu kolekcije nakita, preslica, pojaseva, čarapa i rukavica. U samoj zgradi muzeja, jedan deo stalne postavke posvećen je etnologiji.

Etnološko odeljenje ima tri svoja depandansa:

- Radul-begov konak, spomenik narodne arhitekture iz XVIII veka, na čijem se spratu nalazi stalna postavka vezana za stari Zaječar,

- Turska vodenica, spomenik narodne arhitekture sa početka XIX veka koji je pretvoren u nacionalni restoran, i koji danas nažalost ne radi,

- kuća u selu Mali Izvor koja je kao poklon primljena 2008. godine, spomenik narodnog graditeljstva u kome je u planu stalna etnološka postavka.

ISTORIJSKO ODELJENJE

Ovo odeljenje počelo je sa radom od samog osnivanja muzeja i nekada mu je cilj bio negovanje oslobodilačke i revolucionarne tradicije NOB-a. Tokom prve decenije, formirana je stalna postavka sa dva istorijska segmenta: Narodnooslobodilačkom borbom u Timočkoj Krajini, i Timočkom bunom iz 1883. godine. Krajem XX veka nastale su značajne društvene promene te je i ova postavka rasformirana. Nakon rekonstrukcije izložbenog prostora 2010. godine odeljenje istorije je ponovo zastupljeno, ovog puta sa naglaskom na lokalne ličnosti koje su svojim radom uticale na život u čitavoj državi (Adam Bogosavljević, Nikola Pašić, Đorđe Genčić, itd.)

Istorijska zbirka danas sadrži preko 2500 predmeta, pripada XIX i XX veku i razvrstana je po periodima:

- do 1918. godine,

- od 1918 – 1941. godine,

- NOR - Narodno oslobodilački rat,

- posleratni razvoj.

ODELJENJE ISTORIJE UMETNOSTI

Na samom početku, ovo odeljenje je imalo skroman fond sa dvadesetak slika i nekoliko kopija fresaka. Tokom 1970-ih počinje intenzivno prikupljanje kako jugoslovenskih i srpskih stvaralaca, tako i dela zavičajnih umetnika. Fond se uvećavao i otkupom i brojnim poklonima, tako da je muzej zbirku obogatio delima likovnih stvaralaca druge polovine XX veka: Vere Božičković Popović, Olje Ivanjicki, Leonida Šejke, Velizara Krstića, Aleksandra Lukovića Lukijana, Dragana Mojovića, Živojina Turinskog, Ljubice Cuce Sokić, Frana Mengela Dinčića, Mire i Save Sandić, itd. Svojim bogatstvom posebno se izdvaja opus slikara Dušana Adamovića, profesora crtanja u zaječarskoj Gimnaziji, i Anatolija Bajeva, ruskog emigranta koji je tokom 1930-ih godine živeo u Zaječaru.

Likovna zbirka danas broji više od 1000 umetničkih dela svrstanih u zbirke slika, skulptura, crteža, grafika i ikona. Zbirku primenjene umetnosti čine radovi iz oblasti grafičkog dizajna i odnose se na izradu plakata, idejna rešenja za pozorišni i modni kostim, fotografije, kao i znatan broj predmeta od keramike i stakla. Posebno mesto u zbirci primenjene umetnosti zauzima kolekcija grnčara Velimira Đorđevića.

POGLEDAJTE JOŠ:

TURSKA VODENICA

RADUL-BEGOV KONAK

IZVORI:

Gordana Živković, Anka Lalović, Đorđe Milošević, Leposava Milovanović, Mira Kolin Nikolić. „Trideset godina Narodnog muzeja u Zaječaru.“ Razvitak, god. XXI, jul-oktobar 1981, br.4-5, str.24-39.

Zvanični sajt Narodnog muzeja u Zaječaru: https://muzejzajecar.org/