ZGRADA OSNOVNE ŠKOLE „LJUBA NEŠIĆ“ (1892)

1893–1959 ZGRADA GIMNAZIJE 

1946-48, 1953-59 SREDNJA EKONOMSKA ŠKOLA 

1952-1959 ŠKOLA ZA LEKARSKE POMOĆNIKE 

1959 – OŠ „LJUBA NEŠIĆ“ 

ZAJEČARSKA GIMNAZIJA (1836)

Zaječar je srednju školu dobio među prvima u Srbiji – 22. avgusta 1836. godine osnovana je „velika škola“ –polugimnazija pod imenom Glavna škola, zajedno sa gimnazijama u Čačku i Šapcu, i par godina nakon gimnazije u Kragujevcu (1833). Imala je dva razreda (gramatikalne klase): prve godine 7 učenika u prvoj klasi, a sledeće 13 učenika u oba razreda. Prvi nastavnik bio je Živojin Kerečki iz Srema, jedan od najboljih učitelja u Timočkoj Krajini. Nalazila se u novopodignutoj zgradi zajedno sa osnovnom školom, na mestu „crkvenih dućana“, tj. današnjeg crkvenog parka. Nastava se izvodila u dugoj i niskoj bondručari, napravljenoj od greda-bondruka, dok se u učionici sa omanjim prozorima, oblepljenih hartijom pendžerlijom, pored zida nalazila tabla na nogarama. Ispred nje su, u grubim skamijama, sedeli učenici koji su pisali zarezanim guščijim perom.

Posle selidbe vladike iz Zaječara 1839. godine i gimnazija je preseljena u Negotin. Pune dve decenije (1839-1859) u gradu je radila samo osnovna škola. Međutim, kada se izgnani Knez Miloš vraćao iz Vlaške preko Zaječara, kako bi ponovo stupio na srpski presto, Zaječarci su zajedno sa Knjaževčanima i Sokobanjcima tražili da se gimnazija vrati u Zaječar, što je Miloš i obećao, a zatim realizovao odlukom od 22. februara 1860.godine. Zaječarska polugimnazija sa 4 razreda radila je u Zaječaru do 1866. godine kada je ponovo preseljena u Negotin. Ovo „otimanje“ oko jedine srednje škole u Timočkoj Krajini ukazuje na postojanje potrebe za više srednjih škola na ovom području, te se 1869. godine u Zaječaru otvara dvorazredna gimnazijska realka. Tokom srpsko-turskih ratova (1876-78) škola nije radila, već je bila pretvorena u previjalište, dok su posle teških borbi na samom početku sukoba građani Zaječara bili prisiljeni u zbeg. Mnoge osnovne škole u okolini bili su spaljene, a materijal pripremljen za izgradnju nove školske zgrade u Zaječaru bio je raznešen.

Nakon deset godina postojanja, 1879. godine realka je dobila i treći, a 1880. godine i četvrti razred, te je time pretvorena u nižu gimnaziju. Zanimljivo je da je 1881.godine otvorena gimnazijska čitaonica koja je svojim radom doprinela i više od same škole formiranju naprednih shvatanja kod velikog broja generacija zaječarskih gimnazijalaca. Zaječarski poslanici u Skupštini Srbije uspeli su, vešto koristeći skupštinsku proceduru, da preduhitre Negotince i dobiju Odluku za otvaranje potpune gimnazije u Zaječaru 1885. godine. Te se tako prva matura u zaječarskoj potpunoj sedmorazrednoj gimnaziji polagala 1888. godine. U Srbiji je tada bilo samo 5 potpunih gimnazija (I i II beogradska, kragujevačka, niška i zaječarska). Od 1891/92. godine gimnazija u Zaječaru ima 8 razreda i takva ostaje sve do 1951. godine.

Veoma značajan događaj u razvoju gimnazije predstavlja podizanje školske zgrade 1892. godine, useljene aprila 1893. Naime, zbor građana je još 1884. godine odlučio da se počne sa izgradnjom gimnazijske zgrade, pošto se nastava izvodila u nekolicini objekata od kojih nijedan nije imao zadovoljavajuće uslove za rad (nekadašnja zgrada osnovne škole na mestu „crkvenih dućana“, privatna kuća iza episkopskog dvora, kuća deda Pace Mišića, kasnije časovničara Save Krčmarića, itd). Krajem 1889. godine list „Timočanin“ preneo je radosnu vest o obezbeđivanju sredstava za izgradnju nove zgrade u narednom budžetu Ministarstva prosvete. 

Polaganje kamena temeljca zgrade gimnazije obeleženo je svečanošću 13. maja 1891. godine, spuštanjem boce napunjene uljem i povelje sa potpisima kralja Aleksandra Obrenovića, predsednika vlade Nikole Pašića, ministra prosvete, okružnog načelnika, predsednika opštine, kao i direktora gimnazije Mihaila Bobića. Zgrada je završena krajem 1892. a useljena aprila 1893. godine. Iznad ulaza utisnut je natpis „Nauci i otadžbini“ sa godinom završetka školske zgrade – MDCCCXCII. Nova škola, po svojoj veličini i izgledu gotovo je jedinstveni građevinski objekat u Srbiji XIX veka. Imala je više učionica, kabinete za nastavu fizike i hemije, dvorane za svečanosti, za crtanje i gimnastiku, kancelarije za nastavnike i administratora, stan za direktora škole i druge pomoćne prostorije, i ocenjena je kao jedna od najlepših i najfunkcionalnijih zgrada u Srbiji. Verovatno je to i bio razlog da u njoj boravi kralj Aleksandar Obrenović prilikom posete Zaječaru 31. avgusta i 1. septembra 1893. godine, kada je u prostorijama gimnazije održan i svečani kraljevski prijem.

Od 1899-1904. godine gimnazija je nosila naziv „Gimnazija Dositeja Obradovića“, da bi 10. aprila 1904. godine školi bilo vraćeno staro ime, Državna gimnazija u Zaječaru. Godine 1907. osnovana je Građanska kasina kojoj je gimnazija ustupila slobodne prostorije kako bi omogućila da građani „korisno i prijatno upotrebe svoje slobodno vreme čitajući u čitaonici i uživajući u lepoj pouci i zabavi na društvenim večerima“. Iste godine osnovano je i Sokolsko društvo te je dolaskom Jaroslava Vošte za prvog nastavnika gimnastike naredne godine započelo i fizičko vaspitanje učenika. 

Nakon aneksije Bosne i Hercegovine od strane Austrougarske 1908. godine, u gimnaziji se javio pokret za pomoć potlačenim jugoslovenskim narodima, te su se učenici umesto školom bavili vojnom obukom. Nakon pobede koedukacije nad konzervativizmom 1912. godine, sve učenice iz Privatne ženske gimnazije upisane su u Državnu gimnaziju. 

Tokom I balkanskog rata 1912/13. školska zgrada je pretvorena u bolnicu za smeštaj i lečenje ranjenih i bolesnih vojnika. Profesori i stariji učenici odazvali su se pozivu za mobilizaciju. Sa dosta teškoća i kraćim prekidom, nastava se odvijala i u vreme II balkanskog rata.

Sredinom I svetskog rata, tj. tokom 1916. godine, bugarske okupacione snage otvorile su svoju osnovnu školu i trorazrednu gimnaziju, a za koje su učitelji i nastavnici bili dovedeni iz Bugarske. Posle dve godine, nakon vesti o proboju Solunskog fronta, učenici su napustili školu. U poslednjim danima okupacije, nestale su sve klupe, stolice, katedre, česme, čiviluci, sva učila i zapravo sve što je bilo moguće poneti sa sobom odnele su okupacione snage. Bilo je potrebno dosta godina da se sve to nadoknadi, dok je veliki broj nastavnih sredstava i učila dobijen na ime naknade za nanetu ratnu štetu. Godine 1924. oformljena je arheološka, a 1926. godine i geološko-rudarska muzejska zbirka. U toku 1926/27. godine, na manje od 100 metara od škole, podignute su dve barake za smeštaj školske poliklinike i kupatila za školsku decu.

Par godina pre II svetskog rata došlo je do jačanja materijalne osnove i poboljšanja uslova za izvođenje nastave. Godine 1935. u školu je uvedeno električno osvetljenje što je omogućilo izvođenje nastave i u mračnim popodnevnim časovima tokom jeseni i zime. Na kraju poslednje mirnodopske školske godine 1939/40. zaječarska gimnazija imala je 924 učenika i bila je jedna od najznačajnijih institucija u Timočkoj Krajini. Pored brojnih klubova i sekcija (hor, orkestar, recitatorska i dramska sekcija, aero-klub, ski-sekcija, lakoatletska sekcija, steg izvidnika i planinki, podružina Ferijalnog saveza, itd.) u školi je bilo aktivno i Kolo trezvene mladeži „Buktinja“, osnovano 1926. godine, sa zadatkom da utiče na nekonzumaciju alkoholnih pića među školarcima. Uoči Drugog svetskog rata, među učenicima gimnazije širio se krug saradnika i simpatizera Komunističke partije i SKOJ-a koji će postati predvodnici i učesnici u pripremanju i podizanju narodnog ustanka. 

Škola je raspuštena 31. marta 1941. godine na neodređeno vreme a zgrada je bila ispražnjena i ustupljena jugoslovenskoj vojsci. No, 13. aprila nemačke trupe ušle su u grad i zauzele zgradu. Po njihovom naređenju, gimnazija je nastavila sa radom u zgradi osnovne škole (sada OŠ „Desanka Maksimović“) iz koje je seljena nazad u svoju zgradu i ponovo vraćana nekoliko puta. U borbama tokom rata život je izgubilo 30 učenika i 4 profesora zaječarske gimnazije. Posle konačnog oslobođenja grada 8. oktobra 1944. godine, zgrada gimnazije je narednih mesec dana bila ustupljena za potrebe vojne bolnice Crvene armije. 

Nakon završetka II svetskog rata, školska zgrada bila je u ruševinama, sa razbijenim prozorima, izvaljenim vratima, oljuštenim zidovima, i bilo je gotovo nemoguće u njoj izvoditi nastavu. Naučne zbirke i bibilioteke (koje su brojale preko 5000 knjiga) bile su potpuno uništene, dok od arhive nije ostao ni jedan jedini papir. Veći deo imovine uništen je između prvog (7. septembra) i drugog (8. oktobra) oslobođenja Zaječara kada se uzgradi gimnazije nalazila nemačka vojna bolnica. Nakon raščišćavanja zgrade od ruševina i prikupljanja stolica i stolova, škola je ponovo otpočela sa radom 1. decembra 1944. godine sa 1.111 učenika. 

Posle završetka Drugog svetskog rata i popravke oštećene zgrade, gimnazija nastavlja sa radom. Od 1945-1952. godine radi pod nazivom Državna potpuna mešovita gimnazija, a od 1952-1957. kao Viša mešovita gimnazija. Narodni odbor opštine Zaječar doneo je odluku marta 1957. godine da od tada nosi naziv Gimnazija „Moše Pijade“. Zanimljivo je da je 1947. godine osnovana đačka radionica čiji je zadatak bio upotpunjavanje nastavne zbirke i učila velikog broja predmeta, od istorije, geografije, fizike, hemije, do muzičke i geološko-mineralne zbirke. Od 1948. godine otvoren je i internat sa devet prostorija i smeštajem za 75 učenika. 

Školske 1959/60. gimnazija je preseljena u adaptiranu zgradu nekadašnjeg oblasnog odbora (današnja Ekonomsko-trgovinska škola) dok je OŠ „Ljuba Nešić“ useljena u dotadašnju zgradu gimnazije, u kojoj se i danas nalazi. Nova zgrada nije zadovoljavala uslove nastave gimnazije, te je ona ponovo preseljena 1964. godine u novosagrađeni srednjoškolski blok u kome je i danas.

OŠ LJUBA NEŠIĆ  

OŠ „Ljuba Nešić“ osnovana je 1. oktobra 1953. godine Odlukom NOO Zaječar nakon transformacije prethodnih osmogodišnjih škola broj 1 i broj 2 u tri nove škole – „Ljuba Nešić“, „Milenko Brković Crni“ i „Đura Jakšić“. Nakon toga, 1957. godine „Ljuba Nešić“ i „Đura Jakšić“ spojene su u jednu i nosile ime „Ljuba Nešić“ sve do izgradnje nove zgrade 1960. godine u koju je preseljena OŠ „Đura Jakšić“. Nakon osnivanja 1953. godine, ove dve škole nalazile su se u jednom krilu novosagrađene zgrade namenjene Oblasnom narodnom odboru (danase se tu nalazi Ekonomsko-trgovinska škola).  

Škola je prve godine imala 1500 učenika u 44 odeljenja i 56 nastavnika. Kako se pokazalo, zgrada Oblasnog odbora nije bila prilagođena potrebama moderne osnovne škole, te je tek nakon preseljenja gimnazije u nove zgrade 1959. godine, OŠ „Ljuba Nešić“ zauzela njeno mesto u „veličanstvenoj palati koja krasi varoš“ od 1892. godine. U ovoj zgradi nalazilo se dovoljno učionica i posebnih kabineta, dvorana za svečanosti, za crtanje i gimnastiku, kancelarije za nastavnike, stan za direktora škole, itd. U narednih pedeset godina razvoj škole bio je u stalnom usponu i po broju učenika i po rezultatima koje je postizala, kako kroz redovnu nastavu, tako i kroz brojne sekcije i dopunsku nastavu. 

Škola nosi ime narodnog heroja Ljubomira Nešića (1918-1941), prvog rukovodioca SKOJ-a u Zaječaru. Kao student Pravnog fakulteta u Beogradu, Ljubomir se pridružio Komunističkoj partiji Jugoslavije 1939. godine gde se isticao kao odličan govornik i organizator političkih skupova i štrajkova. Od 1941. godine radio je na pripremama, organizaciji i dizanju oružanog ustanka, a poginuo je kao politički komesar Krajinskog partizanskog odreda tokom akcije razoružavanja žandarmerije i četnika na Stevanskim livadama, tj. na istočnim padinama planine Deli Jovan, 29. septembra 1941. godine. Za narodnog heroja proglašen je 14. decembra 1949. godine, te se taj datum slavi i kao Dan škole OŠ „Ljuba Nešić“.  

IZVORI:  

Gimnazija i stručne škole u Zaječaru 1836/37– 1986/87. Zaječar, 1987.  

Petar Krstić, „Prosveta“. Zaječar i okolina. Zaječar, 1974, str. 306-341.  

Žarko P. Milošević, Stanko J. Mitić. Osnovno školstvo Zaječara 1830-2003. Zaječar, 2006.  

Zvanična internet stranica gimnazije: http://www.gimza.edu.rs/  

Zvanična internet stranica OŠ „Ljuba Nešič“: http://www.osljubanesic.edu.rs/pocetna.htm